SHIPMAN Strona Główna SHIPMAN
FORUM MODELARSTWA SZKUTNICZEGO

FAQFAQ  SzukajSzukaj  UżytkownicyUżytkownicy  GrupyGrupy
RejestracjaRejestracja  ZalogujZaloguj  AlbumAlbum

Poprzedni temat :: Następny temat
Żagiel łaciński
Autor Wiadomość
Karrex
Admirał Wszechflot i Mórz


Posty: 5606
Skąd: Gdynia
Wysłany: 2018-10-31, 22:22   Żagiel łaciński

Żagiel łaciński i jego przemiany

Drewniane drzewce mocowane ukośnie na bezanmaszcie znajdującym się na rufie zwane było rejką i służyło do rozpinania
żagla łacińskiego, który uzupełniał ożaglowanie rejowe na trójmasztowcach, ułatwiając pływanie przy półwietrze.




Opisaliśmy takielunek trójmasztowego galeonu, który miał na rufie bezanmaszt z żaglem łacińskim uzupełniającym żagle rejowe. Żagiel taki zawsze znajdował się na ostatnim maszcie na rufie, również na jednostkach z większą liczbą masztów.
Żagiel łaciński, rozpowszechniony w basenie Morza Śródziemnego od czasów starożytnych, był używany na dużych jednostkach aż do połowy XVIII wieku.



Z czasem stopniowo go przekształcano, aż otrzymano zmodernizowany żagiel łaciński, czyli żagiel w kształcie trapezu (gaflowy) rozpięty na gaflu i bomie. Aby zrozumieć, jak do tego doszło, przyjrzyjmy się, jak wyglądał klasyczny żagiel łaciński, czyli żagiel trójkątny rozpinany na bezanmaszcie na trójmasztowcach z ożaglowaniem rejowym.

Maszt i rejka

Żagiel łaciński miał dość proste elementy nośne – solidny jednoczęściowy maszt i rejkę, na której rozpinano żagiel. Na górnym końcu masztu znajdowała się tak zwana latarnia, w której znajdowały się dwie likszpary z blokami na liny mocowane do rejki, które służyły do podnoszenia i opuszczania rejki za pośrednictwem dźwigni na pokładzie.
Rejka mogła składać się z jednolitego drzewca lub z dwóch członów częściowo zachodzących na siebie i dobrze do siebie przymocowanych. Część rejki skierowana w dół zwana była nokiem dolnym, zaś ta skierowana do góry nokiem górnym.
Tak jak w przypadku reji, również i rejki miały obręcze wzmacniające drzewce i zabezpieczające miejsce stykające się z masztem. Do noku rejki mocowano niekiedy dodatkowe krótkie drzewce, które miało szczególną funkcję – łamało się, gdy wiatr był zbyt silny, co sygnalizowało załodze, że nadszedł czas na refowanie żagla lub zastąpienie go mniejszym (patrz kolejne rysunki).



Początki żagla łacińskiego

Historycy szkutnictwa podważyli ostatnio hipotezę o arabskim pochodzeniu żagla typu łacińskiego. Okazało się, że istnieją przedstawienia statków z żaglami łacińskimi lub gaflowymi powstałe za czasów rzymskich. Ponieważ wszystkie znane wizerunki takich żagli pochodzą ze wschodniej części basenu Morza Śródziemnego, oznaczać to może, że żagiel łaciński był pierwotnie stosowany lokalnie w paru wschodnich prowincjach imperium rzymskiego, a dopiero potem upowszechnił się na pozostałym obszarze Morza Śródziemnego, kiedy stocznie w zachodnich prowincjach – hołdujące tradycji żagli prostokątnych – zniknęły lub straciły na znaczeniu po upadku cywilizacji rzymskiej na zachodzie.
Wszystkie źródła są zgodne co do tego, że czworokątne żagle istniały przed żaglem łacińskim. Co więcej, istnieją techniczne przesłanki, aby przypuszczać, że żagiel łaciński wywodzi się z żagla czworokątnego, ustawionego tak, by możliwe było wykorzystanie do maksimum wiatru bocznego.



W żaglu rejowym ustawionym tak, by jak najlepiej uchwycić boczny wiatr, środek żagla, czyli punkt, w którym jest przyłożona siła aerodynamiczna działająca na żagiel, znajduje się w przybliżeniu na osi masztu. W dawnych statkach środek bocznego oporu, to znaczy punkt, przez który przechodzi wypadkowa siła oporu hydrodynamicznego działająca na zanurzone części statku (kil, ster, kadłub) znajdował się, ze względu na ster lub stery umieszczone na rufie, za środkiem ożaglowania. Z tego powodu statek miał tendencję do ustawiania się rufą na wiatr. Mógł więc płynąć tylko wtedy, gdy wiatr wiał od rufy, chyba że wywierano dużą siłę na ster, co do pewnego stopnia było możliwe, ale powodowało znaczną utratę prędkości.
Żeglarze odkryli, że przechylając reję — tak jak to wygląda przy ożaglowaniu łacińskim — cofają środek ożaglowania, przenosząc go na tę samą oś pionową, na której znajdował się środek bocznego oporu. W ten sposób znacznie łatwiej można było żeglować przy półwietrze. Zapewne to właśnie dlatego pierwsze prostokątne żagle, ustawione symetrycznie w stosunku do osi masztu, zostały przekształcone w żagle trójkątne, których środek znajdował się za masztem.

_________________
Pozdrawiam
Karol



 
 
REKLAMA

Posty: 5606
Wysłany: 2018-11-13, 18:22   

 
 
Karrex
Admirał Wszechflot i Mórz


Posty: 5606
Skąd: Gdynia
Wysłany: 2018-11-13, 18:22   

W XVIII wieku żagiel łaciński i rejka zaczęły podlegać stopniowym zmianom, aż przybrały znaną
do dziś formę żagla gaflowego rozpiętego na gaflu i bomie.


Trzy kolejne rysunki przedstawiają etapy ewolucji żagla łacińskiego i rejki. Widać na nich, jak ten typ ożaglowania się zmieniał od początku XVIII wieku do wieku XIX. Proces ten został przedstawiony w sposób uproszczony – każde państwo stosowało bowiem żagle widoczne na rysunkach w różnych okresach i na różny sposób, a oprócz tego dostosowywano je do wymiarów statku. Dokładny opis przemian żagla łacińskiego to niezmiernie złożone zadanie. Do tej pory nie podjął się go żaden naukowiec, choć temat ten jest bardzo ważny dla historii statków żaglowych. Formę żagla łacińskiego zmieniano nie tylko po to, by maksymalnie wykorzystać jego środek – który we wszystkich pokazanych przykładach znajduje się za bezanmasztem – lecz także w celu ułatwienia manewrowania nim. Kiedy wiatr zmieniał kierunek lub statek kurs, żagiel łaciński podstawowego typu trzeba było ustawiać stosownie do kierunku wiatru. Długość rejki komplikowała jednak ten manewr. Rejkę zachowano na długo w pierwotnej formie – mocowano ją z jednej strony masztu (zawsze po prawej na żaglowcach angielskich) – ale przednia jej część nie pełniła już żadnej funkcji.



Dlatego szkutnicy postanowili zmniejszyć rejkę i zastąpić ją gaflem ze szponą, modyfikując kształt żagla z trójkątnego na trapezoidalny.



Gafel ze szponą przyjmował się powoli. W angielskiej marynarce wojennej ze zwykłej rejki można było zrezygnować na okrętach pierwszej rangi dopiero w epoce napoleońskiej, ponieważ wcześniej uważano, że może się przydawać jako reja zapasowa. Końcowym etapem ewolucji żagla łacińskiego na bezanmaszcie było wprowadzenie dwóch elementów, czyli bomu i gafla.



Bom był dużym, prawie poziomym drzewcem przymocowanym w dolnej części masztu, mniej więcej na wysokości człowieka, za pomocą raka z raksklotami. Wystawał w kierunku rufy, a jego funkcją było podtrzymanie dolnego liku żagla. Gafel, również przymocowany do bezanmasztu rakiem z raksklotami, znajdował się pod salingiem, w nieco nachylonej pozycji względem masztu. Na nim rozpięty był górny lik żagla.



Mocowanie do masztu

Na rysunku powyżej widać, że bom i gafel są połączone z masztem rakiem, czyli jarzmem, które pozwalało im się obracać, dzięki czemu ich ustawianie stało się łatwiejsze. Miejsce połączenia bomu i gafla z masztem miało kształt obejmy złożonej z dwóch części, z których obie były przymocowane na stałe do gardy (końca) bomu lub gafla. Funkcja tej obejmy zwanej szponą polegała na utrzymaniu gafla i bomu przy maszcie i umożliwieniu ich obracania. Szpona była prostopadła do bomu, który był utrzymywany we właściwej pozycji przez dodatkowy mały element mocowany do bezanmasztu.



Dzięki tej podpórce bom nie mógł przesuwać się na dół. Szpona gafla była ustawiona ukośnie względem gafla, aby nie przeszkadzać przy jego podnoszeniu i opuszczaniu. W środkowej części szpony znajdowała się rozpórka mająca na celu utrzymywanie drzewca w pozycji skośnej, dzięki czemu gafel można było bez trudu podnosić lub opuszczać, przesuwając go po maszcie posługując się linami.
_________________
Pozdrawiam
Karol



 
 
Wyświetl posty z ostatnich:   
Odpowiedz do tematu
Nie możesz pisać nowych tematów
Nie możesz odpowiadać w tematach
Nie możesz zmieniać swoich postów
Nie możesz usuwać swoich postów
Nie możesz głosować w ankietach
Nie możesz załączać plików na tym forum
Możesz ściągać załączniki na tym forum
Dodaj temat do Ulubionych
Wersja do druku

Skocz do:  

Powered by phpBB modified by Przemo © 2003 phpBB Group
Template Chronicles v 0.2 modified by Nasedo

| | Darmowe fora | Reklama
Strona portalu