W artykule tym omówimy najważniejsze urządzenia i elementy stosowane
na dawnych żaglowcach do obsługi lin oraz wykonywania manewrów.
Detal bukszprytu francuskiej fregaty „Belle Poule”. Widać tu sercówki - jufersy z rowkami służące do napinania sztagów fokmasztu.
Zanim zajmiemy się złożonym tematem lin przeznaczonych do obsługi żagli i ruchomych części takielunku, przyjrzyjmy się najważniejszym elementom służącym do ich blokowania lub manewrowania nimi z poziomu pokładu. Wiele urządzeń stosowanych na żaglowcach w XVII wieku jest w użyciu do dziś.
Elementy mocujące liny
Zaczniemy od elementów, które ułatwiały przesuwanie lin i zapobiegały ich plątaniu się między masztem a pokładem. Oprócz utrzymywania w porządku lin ruchomych służyły również do napinania lin olinowania stałego. Do elementów tych można zaliczyć jufersy. Najpierw przedstawię jak wyglądały jufersy przed XVII wiekiem.
Rysunek poniżej przedstawia dwa główne typy jufersów:
Jufersy z otworami były czymś w rodzaju okrągłych bloków bez krążka z trzema otworami i rowkiem na obwodzie. Wykonywano je z twardego drewna i służyły do napinania olinowania stałego, w szczególności want i baksztagów (dwa jufersy połączone przewiązem, naciągiem tworzyły tarlep).
Jufersy z rowkami, czyli sercowe (sercówki), zwane też sztagowymi, były lżejsze i mniejsze. Miały tylko jeden duży otwór z trzema rowkami, przez który przechodziła lina. Używano ich do napinania watersztagów bukszprytu i sztagów. W użyciu były też półsercówki.
Ważnym elementem osprzętu były też prowadnice lin, kawałki drewna w kształcie walców mocowane do want, które służyły do obsługi lin ruchomych. Miały jeden, dwa lub trzy otwory. Te, które miały tylko jeden otwór, były niekiedy wyposażone w krążek, który ułatwiał przesuwanie się liny (rysunek poniżej).
Różne rodzaje knag i nagli
Knagi były wykonywane z twardego drewna (w XVII wieku) lub metalu (później) i miały dwa występy. Były mocno przytwierdzone do pokładów i na nadburciach. Używano ich do mocowania szotów dolnych żagli oraz gafla.
Podobną funkcję miały również często stosowane drewniane knagi w kształcie litery „V”.
mati, Papegojan
Kilka rodzajów i wielkości knag na burcie Sztandarta, mocowanych poziomo, pionowo i pod kątem oraz knaga w kształcie litery "V"
Innymi elementami mocującymi liny były knagi w kształcie serca.
Knagi wantowe mocowano nie do pokładu czy nadburcia, lecz do want. Miały one zasadniczo tę samą funkcję co inne typy knag.
Przykład knag wantowych na Victory
Innymi elementami służącymi do mocowania lin były kołki, czyli nagle, które stosowano na większych statkach począwszy od XVII wieku. Wykonane z drewna dębu, jesionu lub bukszpanu, odpowiednio wytoczone, miały trzony wkładane w otwory mocnych desek mocowanych do nadburcia i pokładu, zwanych kołkownicami, nagielbankami.
Rysunek powyżej ukazuje różne proporcje między uchwytem a trzonem nagla, które stosowano w różnych epokach, a poniżej knagowanie na naglu.
Żeby liny nie plątały się po pokładzie były klarowane w buchty (bez przewiązów) i zawieszane na kołkach wg poniższych schematów.
Nawleki podłużne
Był to szczególny rodzaj elementów do mocowania lin.
Nawleki podłużne składały się z długich kawałków drewna z wieloma otworami (zwykle siedmioma), przez które przechodziły cienkie liny, tworząc coś ma kształt pajęczyny.
Wśród oprzyrządowania lin znajdowały się również rozmaite elementy metalowe. Tutaj wspomnimy tylko o szeklach (szaklach), kauszach i śrubach oczkowych. Kausze były metalowymi pierścieniami (dawniej wykonywanymi również z twardego drewna) o okrągłym lub owalnym kształcie, z rowkiem w zewnętrznej krawędzi, na które zakładano ucho liny lub strop, by chronić linę przed przetarciem.
Szekle przypominające ucho składały się z półogniwa, na którego końcach znajdowały się dwa otwory, przez które przechodził zamykający je sworzeń zabezpieczany zawleczką (z czasem jeden otwór gwintowany), często połączony ze śrubą oczkową.
Służyły do łączenia lin z pętlami. Śruby czy też uchwyty oczkowe były wkrętami lub śrubami z końcem w kształcie pierścienia. Najczęściej stosowano je na pokładach lub takielunku, a służyły do łączenia haków bloków, talii i lin.
Nie możesz pisać nowych tematów Nie możesz odpowiadać w tematach Nie możesz zmieniać swoich postów Nie możesz usuwać swoich postów Nie możesz głosować w ankietach Nie możesz załączać plików na tym forum Możesz ściągać załączniki na tym forum